Het is inmiddels traditie. De jaarlijkse internationale ‘Bouw & Brouw’-tocht, waarin we interessante recente stedelijke ontwikkelingen en brouwerijen bezoeken om te bekijken hoe bruisend een stad is. Dit jaar ging de reis naar Kopenhagen en bruisen deed het! We hadden een zonovergoten weekend uitgekozen en ik weet niet of het daardoor kwam, maar ik ben zelden in een stad geweest waar het het stadsleven zo aanwezig was. Elke steiger lag vol zonnende Kopenhagenaars, op ieder pleintje werd gespeeld, gechilld of geborreld, in iedere wijk leek wel een openbare speel- of sportgelegenheid op het dak van een gebouw te zijn waar gretig gebruik van werd gemaakt, in parkjes én op begraafplaatsen werd de schaduw opgezocht door oververhitte stedelingen, kinderen waren overal op straat te vinden, de barretjes en uitgaansgelegenheden stroomden over in de straten van de stad, in de alomtegenwoordige havenwateren werd door vele Kopenhagenaars gezwommen, en we kwamen in twee dagen langs meerdere evenementen in de openbare ruimte, waaronder een kilometerslange fietstocht door het centrum waaraan zowel serieuze sporters als ouders met kinderen als gekkies met bakfietsen waarin ze gigantische sfeerverhogende muziekinstallaties hadden geknutseld meededen.
Als je stadsleven serieus neemt—en dat zou iedereen die zich met ruimtelijke ordening bezighoudt moeten doen, omdat stadsleven de basis vormt voor elke belangrijke opgave waar steden voor staan—is het een absolute must om Kopenhagen te bezoeken. En mocht je dan dezelfde tocht als wij willen maken, dan is de flyer met de route en bestemmingen hier te vinden.
CARLSBERG CITY DISTRICT
In de afgelopen jaren is het voormalige terrein van de Carlsberg brouwerij naar een gemengd woongebied met verschillende parkjes, culturele activiteiten en sport- en spelgelegenheden getransformeerd. Indrukwekkend is hoe zonder krampachtig aan specifieke materialisering of inrichtingselementen vast te houden toch een samenhangend terrein was gecreëerd. Diverse werk- en winkelruimtes zijn op serieuze wijze in de planvorming meegenomen in plaats van ze—zoals in Nederland tegenwoordig helaas veel te vaak voorkomt—op incourante plekken in het gebied als “plintreservering” op te nemen. Hierdoor verhogen ze echt de aantrekkelijkheid van het gebied en dragen ze bij aan een bruisende omgeving. Ook de pleintjes en parkjes zijn duidelijk geen opvulling van de restruimte, maar dé plekken die het gebied aantrekkelijk maken om te wonen of werken.
WATERBERGEND VOETBALVELDJE
Het is inmiddels geen bijzonder idee meer om een sportveld verdiept aan te leggen zodat het bij hoosbuien als waterberging kan fungeren, maar dit is wel een buitengewoon goed ontworpen voorbeeld. Daardoor wordt niet alleen het veldje zelf goed gebruikt, maar zijn ook de omliggende randjes een lekker plekje in de schaduw om te kletsen of naar het voetbal te kijken.
INTEGRAAL ONTWORPEN “STATISCHE STROOK”
Te vaak worden fietsnietjes, brandkranen, plantenbakken, bomen, bankjes en andere inrichtingselementen lukraak op de stoep gesmeten waardoor het wandelcomfort enorm afneemt en het met een rolstoel of kinderwagen soms niet eens meer behoorlijk mogelijk is om gebruik te maken van de stoep. Hier is een strook van de stoep gereserveerd voor al deze elementen en zijn ze—samen met trapjes die naar de woningen en bedrijven leiden—slim ten opzichte van elkaar gepositioneerd waardoor het geheel er aantrekkelijker uitziet en er voldoende ruimte overblijft om over de stoep te lopen of er een gesprekje aan te knopen.
SCHOOL EN KINDEROPVANG IN SYDHAVNEN
Scholen nemen vaak ongelooflijk veel ruimte in beslag. En dat is grotendeels doordat er een enorm schoolplein omheen ligt. In Sydhavnen hebben ze het winnende idee: schoolplein naar het dak en groenruimte eromheen. Zo kijken kinderen tijdens de les uit naar een kalmerende groenruimte die door de hele stad gebruikt kan worden, maar is er in de pauze ook plek voor activeiten die het lekkerst zijn op een egaal verhard oppervlak, zoals basketbal.
SLUSEHOLMEN & TEGLHOLMEN
Kopenhagen begon aan het begin van deze eeuw met de transformatie van het enorme havengebied Sydhavnen. Inmiddels zijn verschillende deelgebieden opgeleverd en is ook het stadsleven er tot bloei gekomen. Water is hier het sleutelwoord. Er wordt op gesupt, in gezwommen, langs gelegen, naar gekeken, overheen gevaren, aan gewoond en het voorziet het gehele gebied op uiterst succesvolle wijze van identiteit.
8TALLET
Ik kan me nog herinneren dat dit gebouw toen ik net aan mijn studie begon een regelrechte hype was onder architecten. Ik was er wat sceptisch over omdat het echte architectenarchitectuur is die het gebouw tot het middelpunt van de wijk (of het universum) maakt. Maar het moet gezegd worden, dat is wel heel vet gedaan. Door binnendoor een soort straatje te creëren waar je als bezoeker (of bewoner) in een lusbeweging langs omhoog loopt neem je het gebouw steeds op een andere manier waar, met als summum het waanzinnige vista dat je bovenaan krijgt over het aanliggende landschap. Opvallend is dat elke woning in het enorme complex wel iets unieks heeft en dat de afmetingen van de tuintjes precies voldoende zijn waardoor ze ook goed gebruikt worden. Door het complex heen zijn verschillende ontmoetingsruimtes opgenomen voor bewoners, en het was als bezoeker ook duidelijk dat er relatief veel interactie tussen bewoners was.
REFSHALEØEN
Refshaleøen is een beetje de NDSM-werf van Kopenhagen (voordat de NDSM-werf werd getransformeerd naar een zielloos monofunctioneel woongebied). In het gebied, dat net ver genoeg fietsen van het centrum is om het gevoel te hebben dat je de stad uit bent, zijn onder andere een enorme outdoor foodcourt, culturele activiteiten en recreatieve voorzieningen (zoals de afgebeelde klimmuur in de openbare ruimte) te vinden. Het geheel heeft een heerlijke rafelrand-uitstraling die hard nodig is in verder zo’n zorgvuldig geplande stad als Kopenhagen. Ook is er—gelukkig voor ons als Bouw-en-Brouwers een proeflokaal van de legendarische Mikkeller-brouwerij te vinden. Zeker een bezoekje waard.
PAPIRØEN
Papirøen ziet er van een afstandje, door de unieke afgeschuinde gebouwvormen, best leuk uit. Als je door het gebied loopt valt alleen snel op dat er beter wat minder geld in de architectuur en wat meer geld in de openbare ruimte gestroken had kunnen worden. Het gebied wordt grotendeels gekenmerkt door levenloze straatjes en “pleintjes” die niets meer doen dan een oppervlak bieden waar je overheen kunt lopen of fietsen. Jammer en heel zonde want ik heb gezien dat Kopenhagen veel beter dan dit kan. De steigers langs het water rondom het gebied waren dan weer wel een uitstekende toevoeging en werden net als overal in de stad goed gebruikt.
COPENHILL
CopenHill staat vooral bekend als de afvalverbrandingscentrale met een skipiste op het dak. Dat is op zichzelf natuurlijk al waanzinnig vet, maar waar ik vooral van onder de indruk was, is dat een groot deel van het deel ruimte biedt aan serieuze groenpartijen. Geen geneuzel met een dun laagje sedem, maar een dik grondpakket waar hele bomen op groeien en genoeg groen om het ecologisch waardevol te maken. De gehele wandeling naar boven—waar het uitzicht over de stad waanzinnig was—was mede door de zang van vogels en het getjirp van krekels een puur genot. Ohja, en langs de wand van het gebouw zit ook nog een van de hoogste klimmuren van de wereld. Als je dit als stad met je afvalverbrandingscentrale doet, weet je goed waar je mee bezig bent.
SJÆLLANDSGADE
Mooie illustratie van de mogelijkheden die een autovrije leefomgeving met zich meebrengt. Hier zijn een aantal straatjes uit het autonetwerk gehaald en in eerste instantie provisorisch opgevuld met wat verf op straat en een paar flinke plantenbakken. Daar is nu een voetbalkooi bij gezet. Wie weet wat er bij de eerste groot onderhoudsbeurt allemaal nog in het definitieve ontwerp voor de ruimte wordt opgenomen.
SUPERKILEN
Superkilen is een lange strook openbare ruimte die met actieve deelname van buurtbewoners tot stand is gekomen. Het wordt vaak een park genoemd, maar dat vind ik gezien het schaarse groenoppervlak nogal een ongepaste benaming. Binnen het huidige discours—waarin het optimaliseren van groenoppervlak een platitude is geworden—klinkt dat wellicht alsof ik deze openbare ruimte bekritiseer, maar the proof is in the pudding en deze ruimte werd ongelooflijk goed gebruikt. Vele malen beter dan nabijgelegen groenruimte zelfs. Het laat zien dat meer groen—als het aankomt op het creëren van een aantrekkelijke stad—niet per se altijd beter is.
FLYING COUCH BREWING
Gezellig brouwerijtje op een stads bedrijventerreintje.
FÆLLEDPARKEN
In veel steden heb je parken en heb je sportverenigingen. De term sportpark hoor je af en toe wel voorbij komen, maar zelden zie je een echte integratie van park en sportvereniging. En dat terwijl ze—mits goed ontworpen—juist supergoed samen gaan, zoals dit sportpark laat zien. Dit sportpark had bovendien een aantal afsnijroutes voor fietsers midden tussen de velden door lopen. Het geeft je spontaan zin om ook een balletje te gaan trappen of even je fiets aan de kant te gooien en onder een boom te gaan zitten kijken hoe anderen aan het sporten zijn.
NORDHAVN
Nordhavn is een van de grote gebiedsontwikkelingen in Kopenhagen. Het was duidelijk dat deze ontwikkelingen sterker door marktkrachten gedreven werd dan Sydhavnen. Hogere bebouwingsdichtheid, minder functiemenging, minder openbare ruimte. Architectonisch ziet het er allemaal gelikt uit, stedenbouwkundig mist het ziel. Ik heb mijn camera in mijn zak laten zitten.
Bovenstaand plintje is het enige stukje waar ik wel oog voor detail terugzag in de vorm van een geslaagd vormgegeven overgang van private naar openbare ruimte, waar met een relatief klein groenstrookje net voldoende afstand gecreëerd is om het gebruik van het iets verhoogde balkon te stimuleren en de gordijnen open te laten zodat er ook op straat een gevoel van sociale veiligheid heerst.
Bovenstaand plintje is het enige stukje waar ik wel oog voor detail terugzag in de vorm van een geslaagd vormgegeven overgang van private naar openbare ruimte, waar met een relatief klein groenstrookje net voldoende afstand gecreëerd is om het gebruik van het iets verhoogde balkon te stimuleren en de gordijnen open te laten zodat er ook op straat een gevoel van sociale veiligheid heerst.
PARK AND PLAY
Dit was dan wel weer grappig binnen het Nordhavn gebied. Een parkeergarage met ruimte voor sport en spel op het dak. Onderaan en bovenaan de trap staan twee palen met een rode knop die je in kunt drukken om te timen hoe lang je er over doet, maar vooral om de opgang leuker te maken zodat mensen het dak gebruiken. En dat doen ze! Een mooi voorbeeld van meervoudig ruimtegebruik.